Dla rodziców

Rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym.

Jak mówić do dziecka, aby wspierać rozwój jego mowy?

ROZWÓJ MOWY DZIECKA W 3 ROKU ŻYCIA

• W trzecim roku życia zdecydowanie wzrasta liczba wypowiadanych słów. Dziecko potrafi zbudować zdania złożone z trzech czterech wyrazów. Zdarza mu się popełniać przy tym błędy fleksyjne, gramatyczne, artykulacyjne.
• Posługuje się tzw. językiem dziecięcym – może zdrabniać wyrazy, tworzyć własne nazwy czynności, przedmiotów.
• Charakterystyczne jest zmiękczanie spółgłosek np. śmok ( smok), ziamek (zamek).
• W mowie pojawia się coraz więcej głosek. Ich realizacja może nie być jeszcze w pełni zgodna z normą.
• Dziecku zdarza się przestawiać sylaby lub głoski w trudnych wyrazach, choć wie, jak powinny one prawidłowo brzmieć.
• Trzylatek zazwyczaj nie wymawia jeszcze głosek : sz, rz, cz, dż, r. Może mieć także trudności z ą, ę.
• Dziecko trzyletnie potrafi zakomunikować swoje potrzeby, odpowiedzieć na zadane mu pytania, oraz zapytać o to co je interesuje. Rozumie znaczenie przeciwieństw ciepły – zimny, duży – mały, ciężki – lekki. Mówi o sobie w 1.os liczby pojedynczej, a nie używając swojego imienia.
• Po ukończeniu trzeciego roku życia powinno ustępować zmiękczanie spółgłosek.

JAK ROZMAWIAĆ Z TRZYLATKIEM…

MAMO, TATO !!!

- Często ze mną rozmawiajcie, czytajcie mi książki.

- Pomagajcie mi wszystko lepiej zrozumieć swoją żywą mimiką i modulacją głosu – mówienie nie musi być nudne!

- Patrzcie na mnie kiedy rozmawiamy, abym lepiej widziała ruchy Waszych  ust.

- Mówcie do mnie powoli, nie używajcie trudnych słów.

- Uczę się naśladując właśnie Was!

- Nie mówcie moimi słowami - Ja jeszcze nie wszystko potrafię powiedzieć, ale wszystkiego się nauczę. Musicie tylko dawać mi dobry przykład.

- Pamiętajcie,  aby Wasza mowa była staranna i poprawna

ROZWÓJ MOWY DZIECKA W 4 ROKU ŻYCIA

• Czterolatek jest niezwykle ciekawy świata, zadaje dużo pytań.
• Stale rozwija się zdolność rozumienia, dziecko potrafi odpowiedzieć na proste pytania np. dotyczące wysłuchanej bajki.
• Zaczyna dostrzegać i nazywać związki przyczynowo – skutkowe, dzięki czemu jego wypowiedzi są coraz bardziej rozbudowane.
• Czterolatek dostrzega różnice pomiędzy teraźniejszością, przeszłością i przyszłością. Coraz częściej opowiada się o tym, co wydarzyło się w przeszłości, lub o tym co dopiero ma się wydarzyć.
• Dziecko czteroletnie poza zdaniami prostymi powinno się także posługiwać zdaniami złożonymi.
• Znika zmiękczanie spółgłosek, które było charakterystyczne dla trzeciego roku życia. U niektórych dzieci pojawiają się najtrudniejsze głoski : sz, ż, cz, dż, r.
• Stale wzrasta liczba wypowiadanych słów, w tym wyrazów nazywających cechy (przymiotniki, przysłówki), podkreślających emocje (ojej, super!), oraz przyimków dzięki którym dziecko jest w stanie określić położenie danego przedmiotu.
• Spada liczba neologizmów dziecięcych, dziecku zdarza się nadal popełniać błędy gramatyczne, jednak ma to miejsce coraz rzadziej.

JAK ROZMAWIAĆ Z CZTEROLATKIEM

MAMO, TATO !!!

- Odpowiadaj na moje pytania, nawet jeśli stawiam ich bardzo dużo.

- Twoja odpowiedz zaspokoi moją ciekawość , poszerzy wiedzę i będzie dla mnie właściwym wzorcem językowym

- Oglądajmy razem obrazki, swoimi pytaniami mobilizuj mnie do ich opisywania (Dlaczego chłopiec jest smutny?)

- Czytaj mi krótkie bajeczki i opowiadaj historie. Następnie rozmawiaj ze mną o bohaterach i treści. Stawiaj mi pytania: Kto?, dlaczego?, z kim?, aby sprawdzić czy wszystko rozumiem i mobilizować mnie do mówienia.

- Często ze mną rozmawiaj. To pozytywnie wpłynie na moją zdolność komunikacji.

- Uczmy się razem wierszyków, zagadek, piosenek. To usprawni moją pamięć
i wzbogaci słownictwo.

 

ROZWÓJ MOWY W PIĄTYM I SZÓSTYM ROKU ŻYCIA

 

•  Piąty i szósty rok życia to czas ostatecznego kształtowania się systemu językowego. Dziecko pięcio – i sześcioletnie potrafi ładnie się przywitać i pożegnać. Chętnie rozmawia o tym, co je interesuje. Wie, że inaczej musi się zachowywać podczas rozmowy z rodzicami, panią w przedszkolu, rówieśnikami.
• Przedszkolak potrafi wyodrębnić głoski na początku, w środku i na końcu wyrazu. Umie wymyślić słowo zaczynające się daną głoską oraz wyklaskać sylaby w wyrazie. Zna znaczenie przyimków, co oznacza, że potrafi określić położenie przedmiotów (za, obok, na, pod).
• Pięciolatki powinny już wymawiać głoski sz, ż, cz, dż. Dzieciom, które zaczęły wypowiadać głoskę r zdarza się jej nadużywać np. rarka – lalka, korory – kolory. Zjawisko to powinno samoistnie ustąpić.
• Przed rozpoczęciem nauki w szkole mowa sześciolatka powinna być w pełni ukształtowana. Oznacza to, że powinien wymawiać wszystkie głoski oraz w swoich wypowiedziach posługiwać się zdaniami. Pozwoli to uniknąć trudności w czytaniu
  i pisaniu, a także uchroni dziecko przed dyskomfortem lub wstydem związanym
  z trudnościami artykulacyjnymi.
• Słownik dziecka w wieku przedszkolnym stale się wzbogaca, znacznie poprawia się zdolność narracji i tworzenia kilkuzdaniowych wypowiedzi.

Jak stymulować mowę dziecka? – Praktyczne rady dla Rodziców

1. Wykonuj z dzieckiem ćwiczenia oddechowe utrwalające prawidłowy sposób oddychania.

Pamiętaj, żeby pomieszczenie było przewietrzone. Wybierz jedno lub dwa ćwiczenia i wykonaj je jeden raz. Ćwiczeń oddechowych nie może być zbyt wiele, aby u dziecka nie doszło do zawrotów głowy. Np.

- Parkowanie – wycinamy z papieru małe kolorowe samochodziki; zadaniem dziecka jest przenieść samochodzik do garażu (np. pudełko po zapałkach) przy użyciu słomki. Pamiętajmy, aby pudełko leżało blisko autka, a słomka nie była zbyt gruba i nie miała zgięć.

- Muchomor – kładziemy przed dzieckiem planszę z muchomorem bez kropek. Na stoliku rozkładamy kilka białych papierowych kropek. Zadaniem dziecka jest przenieść przy użyciu słomki kropki na kapelusz grzybka. Ćwiczenie to można dowolnie modyfikować, np. używając planszy z akwarium i rybkami, swetrem i guzikami, choinką i bombkami itd.

- Dmuchanie baniek mydlanych – najpierw dużo malutkich baniek (mocny wydech), a potem próba nadmuchania jak największej bańki (wydech musi być długi i słaby).

2. Wykonuj z dzieckiem ćwiczenia usprawniające pracę narządów artykulacyjnych oparte o zabawy fonacyjne i artykulacyjne

Przykłady:

Kotek pije mleczko (wysunięcie języka na brodę), oblizuje wąsy (ruch językiem wokół warg – najpierw do kącików ust, potem w kierunku nosa)

Kotek mruczy – mmmmm, ziewa (naśladowanie ziewania)

Wąż syczy – sssssss

Pszczoła bzyczy – bzz bzz

Liście szumią szszszsz…. (wargi ściągnięte w dzióbek)

Straż pożarna jedzie – eee ooo eee ooo (z przesadną artykulacją samogłosek – wargi rozciągają się, a następnie ściągają)

Samolot leci – uuuuu (dzióbek z warg) i ląduje iiiiiiiiii (szeroki uśmiech)

Parskanie jak konik, następnie kląskanie językiem

Cmokanie

Pociąg jedzie – fu fu fu (górne zęby dotykają dolnej wargi)

3. Naśladujcie odgłosy otoczenia:

Szum wiatru, odkurzacza, odgłosy wydawane przez zwierzęta (np. be be, mu mu, pi pi), warkot silnika samochodu, alarm przejeżdżającej straży pożarnej, zasłyszaną melodię (można ją odtworzyć śpiewając lalala) itp.

Wykorzystuj każdą okazję żeby prowokować dziecko do mówienia. Wyrażenia dźwiękonaśladowcze są bardzo ważnym etapem w rozwoju mowy! W trakcie ich wypowiadania dziecko utrwala sobie głoski oraz uczy się łączyć sylaby, np. be be, pa pa.

Jeśli dziecko ma trudności z wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi – zacznij od tych, które zbudowane są z samogłosek (aaaa, iiiiii, uuuuu, ooooo). Można nimi nazwać emocje, odgłosy zwierzątek i otoczenia. Później przejdź do wyrażeń zawierających spółgłoski, które pojawiają się w mowie dziecka najwcześniej – p, b, m (pa, ba, ma). Z czasem można zacząć łączyć sylaby (pa pa, mama).

4. Kiedy dziecko nazywa jakiś przedmiot „po swojemu” lub komunikuje się niewerbalnie (przy pomocy gestu) – nazwij głośno przedmiot, czy czynność, o którą mu chodzi.

5. Ucz dziecko koncentrowania wzroku na rozmówcy.

Patrz na dziecko kiedy do niego mówisz oraz kiedy oczekujesz od niego odpowiedzi.

6. Funduj dziecku tzw. KĄPIEL SŁOWNĄ – mów do niego przy wykonywaniu każdej wspólnej czynności: spaceru, ubierania, jedzenia, oglądania obrazków, rysowania, zabawy.

7. Pokazuj dziecku różne przedmioty i nazywaj je.

Powinny to być przedmioty codziennego użytku, z którymi dziecko często ma kontakt, np. zabawki, jedzenie, ubrania.

8. Oglądajcie wspólnie obrazki.

Opowiadaj dziecku co się na nich znajduje, wskazuj na różne przedmioty, opisuj je, nazywaj. Prowokuj także dziecko do mówienia poprzez proste pytania: Gdzie jest miś? Kto to? Jaki ma kolor? Jest smutny, czy wesoły? Mały czy duży? Itp.

9. Zadawaj dziecku dużo krótkich, prostych pytań prowokujących do mówienia.

Jeśli nie potrafi na nie odpowiedzieć – Ty to rób.

10. Zachęcaj dziecko do udziału w codziennych czynnościach. Opowiadaj o tym, co robicie.

Mama je jabłko. Jabłko jest czerwone i słodkie. Zobacz.

11. Nazywaj emocje:

Podczas czytania, oglądania obrazków, czy sytuacji z życia codziennego warto nazywać emocje.

np. Mama jest wesoła. Śmieje się.

Dziewczynka jest smutna. Płacze.

12. Wzmacniaj osiągnięcia dziecka poprzez pochwałę oraz powtórzenie wypowiedzianego przez nie słowa.

13. Czytaj dziecku.

Warto poświęcić choćby 15-30 min dziennie na przeczytanie dziecku bajeczki. To nie tylko rozwija wyobraźnię, lecz także poszerza zasób słownictwa, uczy koncentracji uwagi i daje dziecku poczucie bliskości.

14. Dbaj o poprawność swoich wypowiedzi. Pamiętaj, że dziecko naśladuje właśnie Ciebie!

Nie posługuj się językiem dziecka. Nie spieszczaj nadmiernie form. Nie nazywaj przedmiotów, czynności lub osób w taki sam sposób jak dziecko.

15. Wykonujcie zabawy rytmiczno-ruchowe.

16. Ucz dziecko piosenek, wierszyków i wyliczanek.

Piosenki, wierszyki i wyliczanki rymują się, a dzięki swej melodyjności są łatwe do przyswojenia. Zacznij od krótkich, nawet dwuwersowych form, by z czasem przechodzić do dłuższych.

17. Zachęcaj do rysowania.

Komentuj co robi, opowiadaj o tym co widzisz na obrazku. Zadawaj pytania.

18. W czasie zabawy wcielajcie się w różne role.

Zabawy tematyczne (np. w kucharza, czy sklep) nie tylko rozwijają wyobraźnię, lecz także uczą naprzemienności ról, zasad zachowania w określonych sytuacjach komunikacyjnych oraz poszerzają zasób słownictwa dziecka.

19. Kontroluj, czy dziecko rozumie Twoje polecenia.

Polecenia powinny być proste i dotyczyć czynności lub przedmiotów, które są dziecku bliskie.

Daj misia. (Kiedy o to prosimy nie wskazujemy palcem na misia!)

Pokaż oko.

20. Nie wyręczaj dziecka w mówieniu. Nie przerywaj mu.

Jeśli ma trudność z wypowiedzeniem wyrazu, pozwól mu spokojnie dokończyć, po czym powiedz ten wyraz jeszcze raz – poprawnie.

21. Nie śmiej się z jego wypowiedzi. Nie krzycz, jeśli jest niezrozumiała. Nie uciszaj.

To może wywołać zniechęcenie do mówienia.

22. Nie poprawiaj uporczywie każdego słowa i każdej niegramatycznej wypowiedzi dziecka.

23. Ważne, aby dziecko miało kontakt z innymi dziećmi i dorosłymi – to wzmocni w nim potrzebę komunikowania się.

24. Nie wymagaj od dziecka, aby wymawiało głoski, na które fizjologicznie nie jest jeszcze gotowe.

10 PRZYKAZAŃ LOGOPEDYCZNYCH

1. ZWRÓĆ UWAGĘ NA SPOSÓB ODDYCHANIA TWOJEGO DZIECKA

W czasie spoczynku, w milczeniu dziecko powinno oddychać przez nos (nie dotyczy to sytuacji, kiedy dziecko jest chore i ma zatkany nosek). Jeśli zauważysz, że maluch ma stale otwarte usta – zgłoś się po pomoc do specjalisty. Może to świadczyć o niskim napięciu mięśniowym, małej sprawności mięśnia okrężnego warg, niedrożności nosa, bądź o powiększonym migdale. Oddychanie przez usta ma negatywny wpływ nie tylko na zdrowie dziecka (infekcje górnych dróg oddechowych, niedotlenienie, wady zgryzu, problemy ze słuchem), lecz także na artykulację. Stale rozchylone wargi stają się wiotkie, dziecko z większym trudem wykonuje ruchy niezbędne do uzyskania danej głoski. Przykładem mogą być samogłoski u, o, i,  które wymagają znacznej pracy mięśni warg. Obserwujemy także obniżone napięcie mięśni twarzy
i słabo rozwiniętą mimikę. W trakcie oddychania przez usta, język dziecka ułożony jest płasko na dnie jamy ustnej. Uniesienie go spowodowałoby znaczne trudności w przepływie powietrza. Ułożenie to powoduje, że malec ma spore trudności z pionizacją języka (unoszeniem go). W języku polskim istnieją głoski, których bez uniesienia języka po prostu nie wypowiemy: l, r, t,d, n, sz, cz, rz, dż, s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h. Jak widać, jest ich całkiem sporo…W trakcie oddychania przez nos, język „przyklejony” jest do podniebienia i zatrzymuje się za zębami. Także w czasie połykania wędruje ku górze. Jest to jego prawidłowe ułożenie. Kiedy usta są stale otwarte, język nie tylko leży płasko na dnie jamy ustnej, lecz także ma tendencje to „wypadania z buzi” lub leżenia na zębach, co może prowadzić do seplenienia międzyzębowego.

2. KONTROLUJ, CZY TWOJE DZIECKO DOBRZE SŁYSZY

Już od narodzin dziecko powinno reagować na dźwięki otoczenia. Początkowo może to być ruch ręki, krzyk, uspokojenie się. W dalszym etapie obserwujemy uśmiech, wydawanie dźwięków, zainteresowanie.

UWAGA! Nawet dziecko niedosłyszące/głuche głuży (nie mylić z gaworzeniem), czyli odruchowo wydaje z siebie niewyraźne dźwięki, które mogą przechodzić w samogłoski lub spółgłoski. W normalnych warunkach, celem głużenia jest przygotowanie fizyczne narządów mownych do późniejszego mówienia. U dzieci niesłyszących głużenie zanika ok. 18 msc. życia. Co ciekawe, dzieci, u których słuch rozwija się prawidłowo – nie głużą w hałasie powyżej 50 dB. Dzieciom niesłyszącym, jak wiadomo, hałas w niczym nie przeszkadza. W rozwoju mowy dziecka, po głużeniu występuje gaworzenie. Jeśli nasze dziecko nie gaworzy – należy udać się do lekarza w celu przeprowadzenia badania słuchu, bowiem dzieci niesłyszące nie gaworzą. Wynika to z faktu, że gaworzenie samonaśladowcze jest zamierzonym, świadomym powtarzaniem dźwięków, które dziecku udało się już wypowiedzieć. Celem gaworzenia jest m.in. trening słuchu i koncentracji.

Nie należy lekceważyć żadnych niepokojących sygnałów, bowiem zaniedbanie słuchu dziecka (na każdym etapie rozwoju) może mieć bardzo poważne konsekwencje. Nawet jeśli nasze dziecko już mówi, nie wyłączajmy swojej czujności. Bowiem jest wiele czynników (choroby, środowisko), które mogą znacznie osłabić słuch. Pamiętajmy, aby sprawnie mówić – należy dobrze słyszeć!

3. SPRAWDŹ BUDOWĘ NARZĄDÓW ARTYKULACYJNYCH DZIECKA

Wiadomo, że żaden rodzic (który nie jest logopedą, ani lekarzem), nie jest ekspertem
w dziedzinie anatomii. I wcale nie musi nim być, żeby zauważyć niepokojące zmiany w obrębie aparatu artykulacyjnego swojego dziecka. Na co należy zwrócić uwagę? Na JĘZYK, WARGI, POLICZKI, PODNIEBIENIE, ZĘBY. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości co do ich budowy, kształtu, ułożenia, wielkości, czy ruchliwości, zgłoś się po poradę do specjalisty. Wady anatomiczne często prowadzą do wad wymowy.

Przykładowe wady anatomiczne, które mogą być widoczne dla rodzica:

- nieprawidłowy zgryz,

- nieprawidłowości w budowie języka (np. język bardzo długi; krótki; o dziwnym kształcie; gruby, duży i mało ruchliwy), warg, policzków,

- krótkie wędzidełko języka (w tej kwestii lepiej zawsze skontaktować się z logopedą)

wędzidełko języka – jest to fałd znajdujący się pod językiem, widoczny przy jego unoszeniu.
W pewnym stopniu ogranicza on jego ruchomość. Zbyt krótkie wędzidełko powoduje słabą pionizację (unoszenie) języka, a co za tym idzie – m.in. wady wymowy;

- rozszczep wargi i podniebienia.

4. ZREZYGNUJ ZE SMOCZKA JAK NAJSZYBCIEJ

Smoczki – najlepsi „przyjaciele” dzieci – niestety mogą przyczyniać się do:

- powstawania wad zgryzu,

- utrwalania infantylnego sposobu połykania (język pracuje przód-tył, zamiast góra-dół, co
z kolei powoduje trudności z pionizacją i późniejsze wady artykulacyjne)

- powstawania próchnicy.

5. UCZ DZIECKO GRYZIENIA

W momencie, kiedy dziecko przechodzi na pokarmy stałe, warto podawać mu skórki od chleba, jabłuszko, czy chrupki kukurydziane. Gryzienie stymuluje pracę mięśni narządów artykulacyjnych, wpływa na ruchy języka, ułożenie zębów i żuchwy, a także uczy prawidłowego połykania. Jeśli dziecko będzie miało problemy z żuciem i gryzieniem, to niestety prawdopodobnie znacząco wpłynie to na jego mowę.

6. NIE ZABRANIAJ SWOJEMU DZIECKU MÓWIĆ

Nieraz spotykamy się z opinią – z tego dziecka jest straszna gaduła! Zdarza nam się ganić nasze dziecko, że mówi ZAWSZE i WSZĘDZIE. To naturalne, że rodzicom często marzy się choć chwila spokoju. Jednak z punktu widzenia rozwoju dziecka – powinniśmy cierpliwie znosić jego napady pytań dlaczego?  i ciągły słowotok. Warto pamiętać o tym, że naturalna skłonność do mówienia w wieku 3-6 lat jest oznaką nabywania świadomości językowej i chęci poznawania świata. Dziecko stale uciszane, tłumione, bądź ignorowane może w końcu zamknąć się na świat i zniechęcić do mówienia.  Rozmowy z dorosłymi pozwalają mu wzbogacać słownictwo, utrwalać struktury gramatyczne i wzmacniać więź emocjonalną. Pamiętajmy, że naszym celem powinno być ZACHĘCANIE. Mówienie powinno kojarzyć się dziecku z czymś fascynującym
i przyjemnym, a nie wstydliwym i stresującym.

7. NIE SPIESZCZAJ SŁÓW! NIE POSŁUGUJ SIĘ JĘZYKIEM DZIECIĘCYM

Pamiętaj, że Twoja mowa ma być wzorem dla Twojego dziecka. Jeśli zaczynasz mówić do synka lub córki w sposób niepoprawny (spieszczać lub naśladować jego mowę, posługiwać się jego słowami), maluch może utrwalić sobie nieprawidłowy sposób mówienia.

8. NIE TRAĆ CZUJNOŚCI

Słuchaj swojego dziecka i reaguj, jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, co do rozwoju jego mowy, a także rozwoju ruchowego! Bowiem aktywność ruchowa dziecka jest w naturalny sposób połączona z rozwojem mowy. Dzieci, które z opóźnieniem nabywają umiejętności motoryczne, mogą także z opóźnieniem zacząć mówić.

9. ĆWICZ Z DZIECKIEM W DOMU

Żadna terapia nie zakończy się sukcesem, jeśli logopeda nie będzie miał wsparcia ze strony rodziców. I nie chodzi tu absolutnie o wykonywanie czyichś obowiązków. Chodzi o współpracę. W trakcie trwania terapii dziecko widuje się z logopedą średnio raz na tydzień lub raz na dwa tygodnie. Logopeda wyznacza program terapii, prowadzi ją, zaleca ćwiczenia i kontroluje postępy. Bardzo często zaleca wykonywanie konkretnych zadań w domu. I tu zaczyna się rola rodzica. Należy dopilnować, żeby dziecko systematycznie ćwiczyło.

10. CZYTAJ SWOJEMU DZIECKU

Drogi Rodzicu, znajdź przynajmniej chwilę każdego dnia, aby usiąść ze swoim dzieckiem
i przeczytać mu bajkę. Staraj się przy tym obudzić w sobie zdolności aktorskie. Mówić powoli, zmieniać intonację w zależności od opowiadanej historii i oddawać emocje postaci. Dziecko poprzez wspólne czytanie nie tylko rozwija swoją wyobraźnię, lecz także uczy się rozpoznawać emocje, poznaje wiele nowych słów, utrwala gramatykę języka polskiego i co najważniejsze – wzmacnia więź z rodzicem.

                                                                                        Opracowała Weronika Przeniosło